در اواخر دهه های اخیر، با پیشرفت فناوری و انتشار گسترده اینترنت، نقش موتورهای جستجو و شبکه های اجتماعی به عنوان ابزارهای مهمی در فرآیندهای تولید و مصرف محتوا در فضای مجازی بیش از پیش به چشم می خورد. الگوریتم های این موتورها و شبکه ها، که بر اساس معیارهای مختلفی از جمله رفتار کاربران، محتوای مورد علاقه و میزان تعامل با محتوا تعیین می شوند، تاثیر قابل توجهی بر تولید، توزیع و مصرف محتوا دارند. یکی از چالش های اصلی در این حوزه سانسور و فیلترینگ هدفمند محتوا توسط الگوریتم های شبکه های اجتماعی برای کنترل و مدیریت محتواها و اطلاعاتی که به کاربران نمایش داده می شود، است در واقع این الگوریتم ها به صورت خودکار و بر اساس قوانین، سیاست ها و معیارهای تعیین شده توسط شرکت یا کشور مربوطه عمل می کنند.

مصرف رسانه ای کاربران عموم جهان از شبکه های اجتماعی نمی تواند حتی ذره ای بر روی این الگوریتم ها تاثیر بسزایی بگذارد در واقع حکمران به گونه ای صحنه آرایی کرده است که افکار کاربران را تحت سلطه خود بگیرد.

زمانی که مارک زاکربرگ، مدیر عامل شرکت فیس بوک(Facebook)، در سال 2018 به دیدار کمیته مشترک کنگره آمریکا وارد شد، احضارش مورد انتظار بود. در این دیدار، اعضای کنگره از وی درباره مسائل مختلفی از جمله حفظ حریم خصوصی کاربران و تاثیر فیس بوک بر انتخابات پرسیدند. این مسائل از قبیل نحوه استفاده از الگوریتم ها برای نمایش محتوا، شناسایی و حذف محتوای ترویجی و اطلاعات کاذب، و ایجاد فضایی که افراد در آن مطالبی که با نظرات و عقایدشان هم خوانی دارد را مشاهده می کنند، مورد بحث بود. به عنوان مثال، الگوریتم های استفاده شده در فیس بوک و دیگر شبکه های اجتماعی به طور مداوم به دنبال تطبیق با سلیقه ها و علایق فردی کاربران هستند، که ممکن است منجر به ایجاد فیلتر باب شود و باعث بسته شدن افراد در یک فضای اطلاعاتی محدود به دیدگاه های و نظرات مشابه خودشان شود. این موضوع به عنوان یکی از چالش های اساسی مطرح شده است، زیرا می تواند به تشدید تقسیم ها و اختلافات اجتماعی منجر شود و به طور غیرمستقیم تاثیراتی منفی بر فرهنگ دموکراتیک و اجتماعی داشته باشد.

جلسه استنطاق و استیضاح شو چو، مدیرعامل تیک تاک در 31 مارس 2023 به واضح یکی از مصادیق روشن چالش جامعه جهانی به خصوص آمریکا که مدعی و طرفدار جریان آزاد اطلاعات است در حوزه تاثیر الگوریتم ها در نظم حکمرانی و تغییر افکار کاربران است. بنابر آمار رسانه های معتبر آمریکایی، ۱۵۰ میلیون کاربر آمریکایی تیک تاک وجود دارد. چالشی که دولتمردان آمریکایی در فیلترینگ این پلتفرم دارند دقیقا مشابه مساله ما در برابر فیلترینگ اینستاگرام است. آنها می گویند در صورت محدودیت تیک تاک بسیاری از کسب و کارها ممکن است با مشکلاتی روبرو شوند. نکته ای که در این خصوص حائز اهمیت است ایجاد وابستگی شریان های اقتصادی و تجاری این پلتفرم هاست و حاکمان را با چالش در این حوزه روبرو می کند.

به طورکلی، این موارد نشان می دهد که الگوریتم های استفاده شده در شبکه های اجتماعی توانایی گسترده ای در تحت تاثیرگذاری بر جریان اطلاعات و دیدگاه های افراد دارند و این توانایی می تواند به طور غیرمستقیم به تقویت یا تضعیف فرهنگ ها و ارزش های مختلف جوامع کمک کند.

بنابراین حکمرانی الگوریتمی یکی از مواردی است که در فضای مجازی تاثیرگذار است، به ویژه در ارتباط با جریان اطلاعات و ارتباطات بین افراد. در ایران نیز، همچون سایر کشورها، حکمرانی الگوریتمی اثرات متعددی دارد که می توان به برخی از آن ها اشاره کرد:

1. تاثیر بر جریان اطلاعات و فیلترینگ محتوا: الگوریتم های استفاده شده در شبکه های اجتماعی و سایر وب سایت ها، می توانند جریان اطلاعات را تحت تاثیر قرار دهند. این الگوریتم ها ممکن است با نشان دادن محتواهای خاص به کاربران، دیدگاه ها و نگرش های خاصی را تقویت کنند یا تغییر دهند. الگوریتم های مورد استفاده در شبکه های اجتماعی و سایر وب سایت ها معمولا به کاربران محتوایی را نشان می دهند که ممکن است به سلیقه و علایق آن ها بیشتر مرتبط باشد. این فیلترینگ می تواند باعث ایجاد یک فضای اطلاعاتی محدود شود که ایده ها و دیدگاه های متنوع کمتری را نشان می دهد.

2. کنترل بر توانایی دسترسی به اطلاعات: حکمرانی الگوریتمی می تواند تاثیر گذاری بر ارائه و دسترسی به اطلاعات داشته باشد. این می تواند منجر به کنترل دسترسی به محتواهایی با موضوعات خاص، یا حتی سانسور و توقف نمایش برخی محتواها شود. الگوریتم ها معمولا محتواهایی را که تعامل بیشتری با کاربران دارند، تقویت می کنند. به عنوان مثال، محتواهایی که باعث تعاملات بیشتری مانند لایک، نظر، و اشتراک گذاری می شوند، به راحتی تر برای کاربران نمایش داده می شوند.

3. تاثیر بر تبلیغات و تجارت الکترونیکی: الگوریتم های مورد استفاده در پلتفرم های تبلیغاتی می توانند به شرکت ها کمک کنند تا بهترین راهکارها برای رسیدن به مخاطبان خود را پیدا کنند، اما در عین حال ممکن است با تاثیرگذاری بر تبلیغات متنی و تصویری، نوعی همواره سازی اطلاعاتی ایجاد کنند که از دیدگاه های مختلف مورد انتقاد قرار گیرد.

4. تاثیر بر حقوق شهروندی دیجیتال: استفاده از الگوریتم ها می تواند به تضمین حقوق شهروندی دیجیتال کمک کند، اما در عین حال اگر الگوریتم ها به نحوی تنظیم شوند که به طور ناعادلانه تاثیر بگذارند، ممکن است منجر به نقض حقوق شهروندی دیجیتال شود.

5. تاثیر بر امنیت اطلاعات: حکمرانی الگوریتمی نقش مهمی در امنیت اطلاعات دارد، زیرا می تواند به تشخیص الگوهای ناهنجار در فعالیت های آنلاین کمک کند. با این حال، اگر الگوریتم ها به درستی تنظیم نشوند، ممکن است به جای حفاظت از امنیت، به تهدیدی برای حریم خصوصی و امنیت اطلاعات تبدیل شوند.

در نهایت، تاثیر حکمرانی الگوریتمی بر فضای مجازی ایران نیازمند مطالعه و تجزیه و تحلیل دقیق تر است، زیرا این تاثیرات ممکن است بسته به شرایط فرهنگی، سیاسی و اجتماعی متغیر باشند.